Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir? Belirtileri ve Tedavisi
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin zihnine istemsizce giren, rahatsız edici ve tekrarlayıcı düşünceler (obsesyonlar) ile bu düşüncelerin yarattığı yoğun sıkıntıyı azaltmak için kendini yapmak zorunda hissettiği davranışlar veya zihinsel eylemlerden (kompulsiyonlar) oluşan bir anksiyete bozukluğudur.
İçindekiler
Halk arasında “takıntı hastalığı” olarak da bilinen OKB, bireyin günlük yaşamını, sosyal ilişkilerini ve işlevselliğini ciddi derecede bozan bir kısır döngüdür. Kişi, takıntılı düşüncelerinin mantıksız veya anlamsız olduğunun farkında olabilir, ancak yine de kendini bu düşünce ve davranışlardan alıkoyamaz.
OKB’nin Kısır Döngüsü: Obsesyonlar ve Kompulsiyonlar
OKB’yi anlamanın anahtarı, bu iki temel bileşeni ve aralarındaki ilişkiyi kavramaktır.
Obsesyonlar (Takıntılı Düşünceler)
Obsesyonlar, kişinin kontrolü dışında zihnine üşüşen, istenmeyen ve yoğun kaygı yaratan düşünceler, dürtüler veya zihinsel imgelerdir. Kişi bu düşünceleri zihninden uzaklaştırmaya çalışsa da başarılı olamaz.
- Örnek: Ellere mikrop veya kir bulaştığı düşüncesi.
Kompulsiyonlar (Zorlantılı Davranışlar)
Kompulsiyonlar, obsesyonların neden olduğu kaygıyı ve sıkıntıyı gidermek amacıyla yapılan tekrarlayıcı davranışlar veya zihinsel ritüellerdir.
- Örnek: Mikrop bulaştığı düşüncesinin yarattığı kaygıyı gidermek için saatlerce ve defalarca el yıkamak.
Bu döngüde kişi, kompulsif davranışı gerçekleştirdiğinde geçici bir rahatlama hisseder. Ancak bu rahatlama, uzun vadede hem obsesyonların hem de kompulsiyonların daha da güçlenmesine ve sıklaşmasına neden olur. Davranışı yapmamak ise şiddetli bir kaygıya yol açar, bu yüzden kişi kendini bu döngüye hapsolmuş hisseder.
Sık Karşılaşılan OKB Belirtileri ve Türleri
OKB, çok çeşitli obsesyon ve kompulsiyonlarla kendini gösterebilir. En yaygın görülen temalar şunlardır:
- Bulaşma Obsesyonu ve Temizlik Kompulsiyonu: Kirlenme, mikrop veya hastalık bulaşması korkusu ve buna bağlı olarak aşırı el yıkama, saatlerce duş alma, sürekli ev temizleme gibi davranışlar.
- Şüphe Obsesyonu ve Kontrol Kompulsiyonu: “Kapıyı kilitledim mi?”, “Ütüyü fişten çektim mi?” gibi sürekli şüphe duyma ve buna bağlı olarak defalarca kontrol etme ihtiyacı.
- Zarar Verme Obsesyonları: Kendine veya sevdiklerine zarar vereceğiyle ilgili istenmeyen, rahatsız edici düşünceler veya zihinsel görüntüler.
- Cinsel ve Dini Obsesyonlar: Kişinin ahlaki veya dini inançlarına tamamen ters düşen, rahatsız edici cinsel veya dine hakaret içeren düşünceler ve bunlardan duyulan yoğun suçluluk.
- Simetri ve Düzen Obsesyonu: Eşyaların belirli bir düzende, simetrik veya “doğru” bir sırada durması gerektiğine dair aşırı hassasiyet ve buna bağlı olarak sürekli düzenleme, sıralama davranışları.
- Biriktirme (İstifçilik): Değersiz veya gereksiz eşyaları, ileride lazım olabileceği düşüncesiyle atamama.
OKB’nin Nedenleri ve Tedavi Yaklaşımları
OKB, hem yetişkinlerde hem de çocuk ve ergenlerde görülebilen bir rahatsızlıktır. Ortaya çıkmasında tek bir neden yoktur; biyolojik (genetik yatkınlık, beyin kimyası), psikolojik (kişilik yapısı) ve sosyal (stresli yaşam olayları, travmalar) faktörlerin birleşimi rol oynar.
İyi haber şu ki, OKB tedavi edilebilir bir rahatsızlıktır. Modern tedavi yaklaşımları ile belirtileri önemli ölçüde kontrol altına almak ve kişinin yaşam kalitesini yeniden artırmak mümkündür.
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): OKB tedavisinde en etkili psikoterapi yöntemlerinden biridir. Özellikle “Maruz Bırakma ve Tepki Önleme” tekniği ile kişinin korktuğu düşüncelerle yüzleşmesi ve kompulsif davranışları yapmadan kaygıyla başa çıkmayı öğrenmesi hedeflenir.
- İlaç Tedavisi: Özellikle beyindeki serotonin seviyelerini düzenleyen ilaçlar (SSRI’lar), obsesyonların ve kompulsiyonların şiddetini azaltmada oldukça etkilidir.
- Kombine Tedavi: Genellikle en başarılı sonuçlar, BDT ve ilaç tedavisinin birlikte uygulandığı durumlarda elde edilir.
İleri seviyeli ve tedaviye dirençli vakalarda ise başvurulabilecek farklı tıbbi yöntemler de bulunmaktadır. Eğer siz veya bir yakınınız bu belirtilerle mücadele ediyorsa, bir uzmandan yardım almak, bu zorlu döngüyü kırmanın ilk adımıdır.