Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Nedir? Belirtileri ve Tedavisi
Günlük dilde “travma” kelimesini sıkça stresli veya üzücü olaylar için kullansak da, klinik anlamda travma çok daha derin ve sarsıcı bir deneyimi ifade eder. Trafik sıkışıklığı, iş stresi veya günlük zorluklar bunaltıcı olabilir; ancak travmatik olaylar, kişinin kendisinin veya bir başkasının hayatını, fiziksel bütünlüğünü veya ruhsal esenliğini tehdit eden durumlardır.
İçindekiler
Bir olayın travmatik sayılabilmesi için, kişinin o an yoğun bir korku, dehşet veya çaresizlik hissetmiş olması gerekir. Doğal afetler (deprem, sel), ciddi kazalar, savaş, terör saldırıları, cinsel veya fiziksel saldırı, şiddete tanık olma veya bir yakınının beklenmedik ölümü gibi olaylar, travmaya yol açabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Nedir?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), yukarıda bahsedilen gibi dehşet verici bir olayı bizzat yaşadıktan veya böyle bir olaya tanık olduktan sonra gelişebilen, ruhsal bir bozukluktur. Kişi, olayın üzerinden zaman geçmesine rağmen travmanın etkisinden kurtulamaz ve hayatı olumsuz yönde etkilenmeye devam eder.
TSSB’nin Dört Ana Belirti Kümesi
TSSB belirtileri genellikle travmatik olaydan sonraki ilk üç ay içinde başlar, ancak bazen yıllar sonra da ortaya çıkabilir. Bu belirtiler dört ana grupta toplanır:
1. Yeniden Deneyimleme (İstenmeyen Anılar)
Travmatik olayın, istemsizce ve tekrar tekrar zihinde canlanmasıdır.
- Olayla ilgili rahatsız edici, tekrarlayan anılar ve düşünceler.
- Olayın sık sık kabuslarda görülmesi.
- Flashback (Geriye Dönüş): Olay sanki o an yeniden yaşanıyormuş gibi hissetme, görme veya duyma.
- Olayı hatırlatan içsel veya dışsal ipuçlarıyla karşılaşıldığında yoğun fiziksel ve duygusal sıkıntı yaşama (örn: kalp çarpıntısı, terleme).
2. Kaçınma
Kişinin, travmatik olayı hatırlatan her türlü düşünce, duygu, kişi, yer ve aktiviteden bilinçli olarak uzak durmaya çalışmasıdır.
3. Olumsuz Düşünce ve Duygudurum
Travmadan sonra kişinin düşünce ve ruh halinde kalıcı olan olumsuz değişikliklerdir.
- Olayın önemli kısımlarını hatırlayamama.
- Kendisi, başkaları ve dünya hakkında sürekli olumsuz inançlara sahip olma (“Kimseye güvenilmez”, “Ben kötüyüm” vb.).
- Olaydan dolayı sürekli kendini veya başkalarını suçlama.
- Yabancılaşma hissi, hayattan ve insanlardan kopma.
- Eskiden keyif alınan aktivitelere karşı ilgi kaybı.
- Pozitif duyguları (mutluluk, sevgi) hissedememe.
- Utanç, öfke ve suçluluk gibi kalıcı olumsuz duygular.
4. Aşırı Uyarılmışlık ve Tepkisellik
Kişinin sürekli “tetikte” ve gergin olması halidir.
- Ani seslere veya hareketlere karşı aşırı irkilme tepkisi.
- Sürekli tehlike bekleme hali (hipervijilans).
- Uykuya dalmada veya uykuyu sürdürmede güçlük.
- Sinirlilik, öfke patlamaları ve konsantrasyon zorlukları.
- Kendine zarar verici veya riskli davranışlar.
TSSB’ye sıklıkla depresyon, anksiyete bozuklukları veya alkol/madde kullanım bozuklukları gibi diğer ruhsal sorunlar da eşlik edebilir.
TSSB Tedavi Edilebilir Bir Rahatsızlıktır
Travmanın yarattığı yaralar kalıcı olmak zorunda değildir. TSSB, etkili tedavi yöntemleri olan bir bozukluktur. Doğru bir tedavi planı ile belirtilerin üstesinden gelmek ve yaşam kalitesini yeniden kazanmak mümkündür.
- Psikoterapi: TSSB tedavisinin temelini oluşturur. Travma Odaklı Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) gibi yöntemler oldukça etkilidir.
- EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme): Travmatik anıların beyinde yeniden işlenerek duygusal yükünün azaltılmasını sağlayan, TSSB tedavisinde etkinliği kanıtlanmış güçlü bir terapi yöntemidir.
- İlaç Tedavisi: Özellikle belirtilerin şiddetini azaltmak, uyku düzenini sağlamak ve eşlik eden depresyon veya anksiyeteyi yönetmek için ilaç tedavisinden yararlanılabilir.
Eğer siz veya bir yakınınız bu belirtileri yaşıyorsa, travmanın hayatınızı yönetmesine izin vermeyin. Bir uzmandan yardım almak, iyileşme yolunda atacağınız en önemli adımdır.