Şizofreni Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi
Şizofreni, bireyin düşünce, duygu ve davranışlarında ciddi bozulmalara yol açan, gerçeği değerlendirme yetisinin zayıfladığı, kronik ve ciddi bir zihinsel rahatsızlıktır. Psikotik bozukluklar sınıfında yer alan şizofreni, kişinin gerçek ile gerçek olmayanı ayırt etmekte zorlandığı dönemlerle (psikotik epizotlar) seyreder.
İçindekiler
Bu rahatsızlığın karmaşık doğası, toplumda sıklıkla yanlış anlaşılmasına neden olur. En yaygın yanılgılardan biri, şizofreninin “bölünmüş kişilik” veya “çoklu kişilik bozukluğu” ile aynı olduğu düşüncesidir; bu tamamen yanlıştır. Ayrıca, doğru bilinenin aksine, şizofreni tanısı almış bireylerin büyük bir çoğunluğu, toplumdaki diğer bireylerden daha tehlikeli veya saldırgan değildir.
Doğru tedavi ve destekle, şizofreni tanısı almış birçok birey aileleriyle birlikte yaşayabilir, iş hayatına katılabilir ve toplumda anlamlı ve işlevsel bir rol edinebilir.
Şizofreninin Temel Belirtileri Nelerdir?
Şizofreni belirtileri genellikle üç ana kategoride incelenir: pozitif, negatif ve dezorganize belirtiler.
Pozitif Belirtiler (Psikotik Belirtiler)
Bunlar, sağlıklı bireylerde görülmeyen, “fazladan” ortaya çıkan belirtilerdir.
- Sanrılar (Hezeyanlar): Gerçeklikle örtüşmeyen, kanıtlara rağmen değişmeyen güçlü ve sarsılmaz inançlardır. (Örn: Takip edildiğine, özel güçleri olduğuna veya düşüncelerinin başkaları tarafından okunduğuna inanma).
- Halüsinasyonlar (Varsanılar): Gerçekte var olmayan şeyleri görme, duyma, koklama, tatma veya hissetme durumudur. En sık işitsel halüsinasyonlar (sesler duyma) görülür.
Negatif Belirtiler
Bunlar, sağlıklı bireylerde var olan normal duygu ve davranışların “azalması” veya “kaybolmasıdır”.
- Duygusal Küntleşme: Yüz ifadesinde ve ses tonunda duygusal tepkilerin azalması.
- Avolisyon (İstemsizlik): Motivasyon eksikliği, hedefe yönelik davranışları başlatma ve sürdürmede ciddi zorluk.
- Anerji: Sürekli bir enerji düşüklüğü ve yorgunluk hali.
- Alogia: Konuşmada azalma, fakirleşme.
- Sosyal İzolasyon: İnsanlardan ve sosyal aktivitelerden uzaklaşma.
Dezorganize (Bilişsel) Belirtiler
Bunlar, kişinin düşünce ve konuşma akışındaki tutarsızlıkları ve davranışlarındaki dağınıklığı ifade eder.
- Dezorganize Konuşma: Konuşmanın akışında kopukluk, anlamsız kelimeler kullanma veya konudan konuya atlama.
- Dezorganize Davranış: Amaçsız, tuhaf veya çocuksu davranışlar sergileme; kişisel hijyeni ihmal etme.
- Bilişsel Zorluklar: Dikkat, hafıza ve karar verme gibi zihinsel işlevlerde belirgin bozulmalar.
Bu belirtilerin şiddeti ve varlığı, kişinin günlük yaşamını, işini, eğitimini ve ilişkilerini sürdürmesini ciddi ölçüde engelleyebilir.
Şizofreninin Nedenleri Nelerdir?
Şizofreninin kesin nedeni henüz tam olarak saptanamamış olsa da, uzmanlar tek bir nedenden ziyade birden çok faktörün bir araya gelmesiyle ortaya çıktığını düşünmektedir.
- Genetik Yatkınlık: Ailede şizofreni öyküsü olması, riski artıran en önemli faktörlerden biridir.
- Beyin Kimyası ve Yapısı: Beyindeki dopamin gibi nörotransmitterlerin dengesizliği ve beyin yapısındaki bazı farklılıkların rol oynadığı düşünülmektedir.
- Çevresel Faktörler: Doğum öncesi komplikasyonlar, beyin gelişimini etkileyen bazı enfeksiyonlar ve erken yaşlarda yaşanan yoğun stres veya travmatik olaylar tetikleyici olabilir.
Unutulmamalıdır ki, stresli yaşam olayları hastalığı tek başına oluşturmaz, ancak yatkınlığı olan kişilerde belirtilerin ortaya çıkmasını tetikleyebilir veya mevcut durumu kötüleştirebilir.
Şizofreni Tedavisi Mümkün müdür?
Şizofreni, genellikle ömür boyu süren bir rahatsızlık olsa da, tedavi edilebilir ve yönetilebilir bir durumdur. Mevcut tedavi yöntemleri, belirtilerin şiddetini önemli ölçüde azaltabilir, yeni atakları önleyebilir ve kişinin işlevselliğini en üst düzeye çıkarabilir.
- İlaç Tedavisi: Tedavinin temelini antipsikotik ilaçlar oluşturur. Bu ilaçlar, özellikle sanrı ve halüsinasyon gibi pozitif belirtilerin kontrol altına alınmasında oldukça etkilidir.
- Psikoterapi ve Psiko-sosyal Destek: Bireysel terapi, aile terapisi ve destek grupları, kişinin hastalığını anlamasına, belirtilerle başa çıkma stratejileri geliştirmesine, sosyal ve mesleki becerilerini yeniden kazanmasına yardımcı olur.
- Aile Eğitimi: Ailenin hastalık hakkında bilgilendirilmesi ve sürece dahil edilmesi, hastanın tedaviye uyumunu artırır ve iyileşme sürecini olumlu yönde etkiler.
Doğru ve sürekli bir tedavi planı ile şizofreni hastaları, toplum içinde anlamlı ve üretken bir hayat sürdürebilirler.